Pierwsza wzmianka w dokumencie z 1332 r. (wieś Łodzia); prawa miejskie nadane w Przedborzu nad Pilicą w 1423 r., a wraz z nimi pozwolenie na organizowanie targów. Do końca XVII w.
Łódź rozwijała się jako małe miasteczko rolnicze, będące własnością biskupstwa włocławskiego. Stała się ona wtedy lokalnym ośrodkiem handlowym oraz rzemieślniczym. Mieściło się tu osiem młynów oraz warsztaty kołodziejów, bednarzy, szewców, cieśli i rzeźników. W szczytowym okresie rozwoju "Łodzi rolniczej" na początku XVI w., miasteczko liczy ok. 700 mieszkańców.
Okres najazdów szwedzkich w połowie XVII w. doprowadził do upadku i częściowego wyludnienia. W 1739 r. w Łodzi mieszkało raptem 97 rodzin. W 1777 r. Łódź liczyła 265 mieszkańców, a w mieście stało 66 domów.
Po II rozbiorze Polski w 1793 r. Łódź trafia do zaboru pruskiego. W tym czasie liczy jedynie 250 mieszkańców, a obszar zabudowany obejmuje obecne Stare Miasto. W 1798 r., wskutek sekularyzacji dóbr kościelnych, stała się miastem rządowym. Od 1807 r. należała do Księstwa Warszawskiego, od 1815 do Królestwa Polskiego.
Łódź przemysłowa
W 1820 r. decyzją władz rządowych nastąpił włączenie Łodzi do grona osad przemysłowych i przeznaczenie jej roli ośrodka tkackiego i sukienniczego. Przemawawiały za tym warunki naturalne i prawne:
państwowa własność ziemi – możliwość wydzielania działek osadnikom,
duże zalesienie – drewno jako materiał budowlany i opałowy,
liczne drobne rzeczki o dużym spadku (m.in. Ostroga/Łódka, Jasień, Olechówka) – energia do napędu maszyn.
Decyzja ta była początkiem okresu rozwoju "Łodzi przemysłowej". Do Łodzi przybyli przedsiębiorcy i robotnicy m.in. z Wielkopolski i Śląska, ale głównie z Brandenburgii, Saksonii, Czech i Moraw.
Aby sprostać potrzebom producentów tkanin i dzianin oraz rzeszy zatrudnionych u nich pracowników, władze miejskie – w latach 1821-1823 – rozplanowały i wytyczyły osadę sukienniczą Nowe Miasto. Ulokowano ją na południe od istniejącego Starego Miasta, a najważniejszym jej elementem był centralnie położony, ośmioboczny rynek, z czterema wylotowymi ulicami na jego osiach (dzisiejszy Plac Wolności).
W latach 1824-1827 wytyczono kolejną osadę – Łódka, położoną na południe od Nowego Miasta, wzdłuż osi, którą stanowiła ulica Piotrkowska. Nastąpił gwałtowny rozwój Łodzi i przeobrażenie jej w ciągu kilkudziesięciu lat z małej mieściny (liczącej w 1830 r. 4 tys., a w 1865 r. 40 tys.) w przemysłową metropolię z 300 tys. mieszkańców w 1900 r. i 500 tys. w ;1914 r.
Łódź wielkoprzemysłowa
Na początku okresu "Łodzi wielkoprzemysłowej" powstały wielkie manufaktury, m.in. kompleks fabryczny Ludwika Geyera, rozwijający się od 1828 r. – z pierwszą na terenach Królestwa Polskiego maszyną parową (1839 – znany dziś jako Biał Fabryka. W latach 30. XIX w. było to to największe przedsiębiorstwo przemysłowe w Królestwie Polskim. Łódź eksportowała swoje wyroby głównie do Rosji i Chin.
Okres po upadku powstania listopadowego (1831) przyniósł bariery celne i pewną stagnację. Kolejny okres koniunktury napędził w drugiej połowie XIX w. rozwój rynku wewnętrznego, otwarcie w 1865 r. linii kolejowej Fabryczno-Łódzkiej do Koluszek na trasie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, napływ taniej siły roboczej (po uwłaszczeniu chłopstwa) i ponowne otwarcie eksportu po zniesieniu przez Rosję granicy celnej w 1851 r., oraz wprowadzenie w 1877 r. tzw. złotych ceł na granicy Cesarstwa Rosyjskiego.
W tym czasie rosły fortuny przemysłowe Scheiblerów, Grohmanów, Poznańskich. Powstały pierwsze miejscowe banki (w 1872 r. z inicjatywy Karola Scheiblera – Bank Handlowy w Łodzi oraz Towarzystwo Kredytowe Miejskie w Łodzi), udzielające głównie kredytów handlowych. Rósł też udział lokalnego kapitału w bankach warszawskich. Łódź stała się miejscem wielkich szans, głównie dla Żydów, Niemców, Polaków i Rosjan – przysłowiową Ziemią Obiecaną (jest to publicystyczne określenie Łodzi, będące tytułem powieści W. Reymonta). Ich ślady są ciągle czytelne w dzisiejszym mieście w postaci zespołów pofabrycznych, zabytków architektonicznych, świątyń czy cmentarzy.
Podczas okupacji w l. 1939-1945 Niemcy nadali miastu ahistoryczną nazwę Litzmannstadt, na cześć Karla Litzmanna, zwycięzcy bitwy pod Łodzią w 1914. Stworzono również całkowicie nowe, niemieckie nazewnictwo ulic i dzielnic.
Budynek przędzalni na Księżym Młynie(fot. z 1896)
